Haya Nedir ? İslamda Haya Ne Kadar Önemlidir?

İslamda Haya

İslamda Haya konusu ile başbaşayız sevgili dostlar. Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla Hamd Allah’adır ve O’nun en güzel salât ve selâmı O’nun son peygamberi Muhammed’e (s.a.v.) olsun ki, “Ben ancak asil bir karakter için gönderildim.” Bu nedenle, ALLAH’a ve O’nun yarattıklarına karşı iyi karakter ve ahlaki mükemmellik geliştirmek, İslam’ın birincil amacıdır. Ancak bunu insanlarda etkili bir şekilde geliştirmek için İslam, diğer tüm erdemlerin üzerine inşa edilebileceği temel bir role hizmet eden belirli ahlaki nitelikleri merkezileştirdi. Hayâ (sağlıklı utanç) hiç şüphesiz bu niteliklerdendir. Öyle ki Peygamber Efendimiz (s.a.v.) “Her dinin kendine özgü bir karakter özelliği vardır ve İslam’ın en belirgin karakter özelliği hayadır ” diyerek onu İslam’ın en belirgin özelliği saymıştır.

Haya Nedir ? İslamda Haya Ne Kadar Önemlidir?

Haya Nedir ? Hayâ, vicdanlılık, utanma, tevazu, utangaçlık ve insanı ahlaksızlıktan alıkoyan her türlü duygu manalarını taşır. Araplar, insanların “hayatta olmalarını”, onların hayatı deneyimlemeleriyle doğru orantılı olarak kabul ettikleri için, hayah’tan (hayat) türetilmiştir . Onlara göre, kendi ahlâk kurallarını çiğnemelerini engelleyen hayadan yoksun bir insan, yaşayan bir insandan daha az, daha az iştahı onu ilkesiz davranışlara iten vahşi bir canavara benzer. Bu nedenle İslam öncesi Arabistan’da onların şiirleri sık sık hayâ’yı övmüştür. ve cesaret bir arada; Bir savaşçının, hayatta kalabilmek için savaş alanından kaçmanın şerefsizliği üzerine onurlu bir ölümü benimsemesi bekleniyordu. Utanmazlık onlar için can kaybından daha büyük bir trajediydi. Ayrıca, hayası olmayanların , uyuşmuş vicdanlarının ışığında gerçekten hayatta olmadıklarına inanıyorlardı; suçluluk sancılarından boşanmış görünürler ve acıyı hissetmemek merhumun bariz bir özelliğidir.

Utanç sözcüğü, hemen çeşitli olumsuz çağrışımları çağrıştırır; bu bir tesadüf değil. Modern çağda bireyciliğin yaygınlaşması, utanç gibi kavramları neredeyse tüm olumlu çağrışımlarından uzaklaştırdı. Bununla birlikte, psikologlar sağlıklı utancın gücünü ve vazgeçilmezliğini vurgulamaya devam ediyor.  Refahımız için felç edici ve yıkıcı olabilen toksik muadili aksine. Utancın, onları düzeltmek için bir fırsat kalırken, hatalarımızdan sorumlu hissetmemize yardımcı olan bir iç alarm olarak nasıl hizmet edebileceğini gösteriyorlar. Onarılamaz şekillerde ilerlemeden önce dikkatimizi çekiyor. Psikoterapist Dr. John Amodeo’ya göre, utancı sağlıksız bir şekilde bastıran kişilerin kişilik bozuklukları ve başarısız ilişkiler yaşama olasılığı daha yüksektir. Çünkü genellikle suçu başkalarına atarlar ve kendilerini çok az kabul ederler. Sosyopatların gaddarlığı ve patolojik yalancıların manipülasyonu, doğrudan onların utanç eksikliğine dayanır. Davranışlarıyla ilgili herhangi bir suçluluk duygusundan “rahatsızlık duymazlar”.

Sağlıklı utancın tüm bu olumlu yönleri, ilk İslam bilginleri tarafından ele geçirildi. Örneğin İbnü’l-Kayyim şöyle yazar: “Hayâ  , sıfatların en üstünüdür, mevki bakımından en büyük ve en faydalı olandır. Doğrusu o, insanlığa  mahsustur, zira hiyâta  sahip olmayanın beşeriyetten et, kan ve zahirden başka bir nasibi yoktur. Aynı şekilde, [onsuz] bir insanda da hayır potansiyeli yoktur. Bu özelliği olmasaydı, misafire asla misafirperverlik yapmaz, verdiği sözü tutmaz, emaneti yerine getirmez, kimsenin ihtiyacını karşılamaz, güzel olanı tercih etmez, çirkin şeylerden sakınır, avret yerini örtmez ve zinadan sakınmazdı. Haya için  olmasaydı, pek çok insan hiçbir yükümlülüğünü yerine getirmez, hiçbir varlığın hakkını tanımaz, akrabalık bağlarını korumaz, ana-babaya bile iyilik yapmazdı. Bu fiillerdeki itici unsur ya dinidir, yani [nihayetinde] onun iyi sonucunu ummak, ya da onu   yapanın yaratılış [gözlerinden] hayatı olan dünyevidir. Bu nedenle, ne Yaradan’dan ne de mahlûkattan gelen haya olmasaydı, kişi bu fiillere girişmezdi .